21
ΙΟΥΝΙΟΥ 1943
Ενέδρα
του ΕΛΑΣ σε Γερμανική φάλαγγα στα στενά του Σαρανταπόρου[1]
Στα πλαίσια της
επιχείρησης αυτής, το Αρχηγείο Βόρειας Θεσσαλίας του ΕΛΑΣ, με αρχηγούς τον
υπολοχαγό Πεζικού Θεόδωρο Καλλίνο, ο οποίος είχε το ψευδώνυμο
"Αμάρμπεης" και τον Γεώργιο Βόγια επιτέθηκαν στα στενά του
Σαρανταπόρου, σε γερμανική φάλαγγα που κινούνταν προς τη Λάρισα. Προηγουμένως
υπήρχε η πληροφορία ότι το βράδυ εκείνης της μέρας γερμανική φάλαγγα θα
κινούνταν από Κοζάνη προς Λάρισα. Στον γενικό σχεδιασμό της ενέδρας έλαβαν
μέρος περίπου 300 αντάρτες του μόνιμου αλλά και του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ. …..η
μάχη άρχισε στις 11 το πρωί περίπου και οι συμπλοκές έληξαν τέσσερις ώρες μετά.
Οι απώλειες των Γερμανών ήταν σημαντικές…. Σύμφωνα με τις περισσότερες
μαρτυρίες σκοτώθηκαν 23 Γερμανοί ενώ παραδόθηκαν 74 αξιωματικοί και στρατιώτες
με τον επικεφαλής τους ανθυπολοχαγό Εστερμπάουερ. Μετά από λίγες μέρες οι
αιχμάλωτοι εκτελέστηκαν. Οι Γερμανοί αντέδρασαν άμεσα και κατέστρεψαν ολοσχερώς
χωριά της ευρύτερης περιοχής.
Η γερμανική αναφορά της
26ης Ιουνίου αναφέρει:
Στις 21.6.1943, μια
φάλαγγα φορτηγών της 117 Μεραρχίας αποτελούμενη από 64 οχήματα και 108 άνδρες,
ερχόμενη από το Σιμιτλή της Βουλγαρίας έπεσε σε καλά οργανωμένη ενέδρα
τουλάχιστον 100 ανδρών με πολυβόλα και όλμους, στο δρόμο Ελασσόνας - Κοζάνης,
κοντά στην οροθετική γραμμή των υψωμάτων Βίγλα (υψ. 1138) και Κόκα (υψ. 1185).
Ο δρόμος είχε υπονομευθεί με εκρηκτικά τα οποία ανατίναξαν και κατέστρεψαν τη
γέφυρα του Σαρανταπόρου από την οποία επρόκειτο να διέλθει η φάλαγγα. Τα οχήματα
βρέθηκαν κάτω από σφοδρά πυρά και τυλίχθηκαν στις φλόγες. Η μονάδα συνοδείας
ενεπλάκη σε σφοδρή μάχη διάρκειας οχτώ ωρών που οδήγησε σε μεγάλες απώλειες
λόγω του εντελώς απρόσφορου εδάφους. Νωρίς το πρωί της 22.6.1943, επτά
διαφυγόντες της μάχης ανέφεραν για την ενέδρα και τις σοβαρές συνέπειές της.
Αεροπορική αναγνώριση και αεροφωτογράφιση επιβεβαίωσαν την εξόντωση της
φάλαγγας. Μια μονάδα αναγνώρισης του μηχανικού με τεθωρακισμένα οχήματα και
ενισχύσεις από το Απόσπασμα Μάχης Εμπερλάιν έφτασε το πρωί της 23ης στο σημείο
της ενέδρας και διαπίστωσε τα εξής: όλα τα οχήματα είχαν πυρποληθεί και μόνο
ελάχιστα πράγματα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ξανά. Η γέφυρα του Σαρανταπόρου
είχε καταστραφεί ολοσχερώς. Ένας τραυματίας διασώθηκε, 10 νεκροί βρέθηκαν επί τόπου
ενώ από τους υπόλοιπους στρατιώτες (90) δεν βρέθηκε ούτε ίχνος.
Στο ημερολόγιο της ανώτατης διοίκησης της Βέρμαχτ αναφέρεται για
τη Μάχη του Σαρανταπόρου, με ημερομηνία 22 Ιουνίου:
«…Στην οδική αρτηρία νοτιοανατολικά των Σερβίων, συμμορίαι
επετέθησαν εναντίον φάλαγγος εξ 118 ανδρών και 64 καμιονίων. Μέρος οχημάτων
κάηκε…»
ενώ στις 23 Ιουνίου επιβεβαιώνει:
«…Αεροφωτογραφίαι επιβεβαιώνουν την καταστροφή της μηχανοκινήτου φάλαγγος εις ΝΑ των Σερβίων»
Να
πολεμάτε με το μυαλό[2]
«Ήταν σαφής η εντολή του
Υπαρχηγείου Αμάρμπεη: Τα συγκροτήματα του το πρώτο και το τρίτο να καταλάβουν
θέσεις στο Σαραντάπορο, στο δρόμο Κοζάνης (μοναδικό τότε προς την Ευρώπη) και
να μην αφήσουν να περάσει γερμανική φάλαγγα αυτοκινήτων, φορτωμένη με εφόδια
για την Αφρική. Έτσι παρουσίασε τις παραπλανητικές επιχειρήσεις για την απόβαση
στη Σικελία το Στρατηγείο Θεσσαλίας στα τμήματά του. Πλαγιοφυλακές άλλων
ανταρτών με εφεδροελασίτες κατέλαβαν θέσεις στις Πλακόπετρες Ελασσόνας και στις
Πόρτες Σερβίων, για να προστατευόσουν την ενέδρα… …Βραδιάζοντας την 18η
Ιουνίου 1943, στη ρεματιά ανάμεσα Λιβαδερό (υψ. 800) και Τσαπουρνιά (υψ. 920),
μαζεύονται με προφυλάξεις οι αντάρτες του Πρώτου Συγκροτήματος με στρατιωτικό
τον Νίκο Μωράκη (Μαυροπατέρα), έφεδρο αξιωματικό και καπετάνιο τον Νίκο Μπαντέκο
και του Τρίτου με στρατιωτικό τον Ενωμοτάρχη Ζαχαρία Παπαδουκάκη (Παπαδάκη) και
καπετάνιο τον Νίκο Πάικο. Πέφτοντας να κοιμηθούν οι αντάρτες βγαίνουν για
αναγνώριση ο Μωράκης με τον Μπαντέκο. Το άλλο βράδυ στις 10 είναι όλα έτοιμα να
ξεκινήσουν. Και τότε τους μίλησε ο Πάικος.
Τους είπε: «Συναγωνιστές, το
Στρατηγείο Μέσης Ανατολής μας έδωσε την αποστολή να χτυπήσουμε όποια γερμανική
φάλαγγα περάσει, όσο μεγάλη κι αν είναι. Καθήκον μας είναι να την εκπληρώσουμε.
Οι Γερμανοί έχουν άφθονα μέσα και είναι πολεμιστές. Ρίχνονται σαν τα θηρία στη
μάχη μόλις πάρουν διαταγή. Αν εμπλακούμε από παράταξη με αυτούς, ασφαλώς δε θα
τα βγάλουμε πέρα.. είμαστε λιγότεροι και πολεμάμε με καρυοφύλλια, μετρώντας τις
σφαίρες μη ρίξουμε καμία παραπανήσια, ενώ αυτοί έχουν απ όλα. Μια όμως δεν
έχουμε δύναμη, να τους αντιμετωπίσουμε αλλιώς, με το μυαλό. Άλλωστε έτσι έκαναν
πάντα οι Έλληνες. Αντιμετώπιζαν υπέρτερο εχθρό, μα τον νικούσαν πολεμώντας
έξυπνα».
Σταμάτησε ο Πάικος λίγο, έσκυψε
το κεφάλι να σκεφτεί, ύστερα το τίναξε ψηλά και συνέχισε:
«Συναγωνιστές, από προηγούμενες
συμπλοκές μας με τους Γερμανούς βρήκαμε πως άμα τους χτυπάμε αιφνιδιαστικά από
σιμά, τα χάνουν. Και από θηρία γίνονται αγέλη. Έτσι να κάνουμε και τώρα. Να
τους αφήσουμε να πλησιάσουν και τότε να τους ριχτούμε αιφνιδιαστικά. Ώσπου να
συνέλθουν, να πάρουν διαταγή από τους αξιωματικούς τι να κάνουν και από αγέλη
να ξαναγίνουν θηρία, το πανηγύρι θα έχει τελειώσει. Να προσέχουμε, να μη
παρασυρόμαστε από ενθουσιασμό ή φόβο. Να πολεμάμε με το μυαλό και θα νικήσουμε».
Πρωί την 20η Ιουνίου
και πριν ακόμα ξημερώσει, οι 80 περίπου αντάρτες των δύο συγκροτημάτων
κατέλαβαν σε θέσεις ενέδρες οργανωμένες από πριν, ανατολικά του δρόμου
Ελασσόνας – Κοζάνης, από το Χάνι του Καμπούρα μέχρι τη Λάβα (υψ. Πάνω από 700),
σε μήκος 400 ως 500 μέτρων ευθεία και σε αποστάσεις 50 ως 60 μέτρα από αυτόν.
Σε λίγο κατέφθασε και ανέλαβε τη διεύθυνση της επιχειρήσεως ο Υπολοχαγός Αν.
Μπεζεριάνος, διοικητής του Υπαρχηγείου, με τον καπετάνιο του Δημ. Στάμκο και με
20 αντάρτες. Διμοιρία σαμποτέρ με τον καπετάνιο της Θόδωρο Αλεξάνδρου, έμπορο
και με επικεφαλής τον Υπολοχαγό μηχανικού Θ. Φιλόγλου, έκοψε νύχτα τα
τηλεγραφόξυλα και ναρκοθέτησε το δρόμο σε δυο σημεία, σε απόσταση 1500 μέτρα
περίπου το ένα από το άλλο. Η ναρκοθέτηση προέβλεπε στο να προκληθεί έκρηξη με
ηλεκτρικές εμπυρευματίσεις, όταν θα έμπαινε η φάλαγγα σε εκείνο το τμήμα του δρόμου, ώστε να μη μπορεί κατόπιν
να προχωρήσει ή να γυρίσει πίσω. Επιπλέον οι σαμποτέρ έβαλαν σε πολλά σημεία
νάρκες προσωπικές και ναρκοθέτησαν πλαγιές, στροφές κι άλλα σημεία του δρόμου
με ηλεκτρικές επίσης εμπυρευματίσεις, ώστε με τις εκρήξεις να τον καλύψουν
όγκοι από χώματα και βράχους.
Στη διάρκεια της μέρας
επικρατεί ησυχία στο δρόμο. Δεν πέρασε κανένα αυτοκίνητο και οι αντάρτες μένουν
κρυμμένοι στους κέδρους και στα πουρνάρια. Η επιμελητεία τους με επικεφαλής τον
Χειρόπουλο και τον Κουταλάκη, ετοιμάζουν στο μαντρί του Σούλιου φαγητό και το
μεταφέρει προσεκτικά να μη φανερωθεί η ενέδρα. Οι αγρότες με τους τσοπαναραίους
όμως κάτι κατάλαβαν. Συμμάζεψαν τα σκυλιά να μη γαβγίζουν και προδώσουν και
τραβήχτηκαν με τα πρόβατα παραπάνω.
Την άλλη μέρα Παρασκευή 21
Ιουνίου 1943, στις 9:30 το πρωί, το παρατηρητήριο της Λάβας ειδοποιεί:
Έρχονται! Σε λίγο εμφανίζεται μια μαύρη Μερσεντές. Πίσω της 90 φορτηγά με
ρυμούλκες φορτωμένες με άλλα αυτοκίνητα, με στρατιώτες και εφόδια. Η Μερσεντές
προπορεύεται μερικές εκατοντάδες μέτρα για αναγνώριση και μπαίνει στην ενέδρα.
Οι αντάρτες δεν την πυροβολούν. Στη γέφυρα στο Παλάτι η κούρσα σταματάει. Είδαν
οι επιβαίνοντες φρεσκοσκαμμένο τόπο, υποψιάσθηκαν και κατεβαίνουν να εξετάσουν.
Ένας τους πάτησε προσωπική νάρκη, επακολουθεί έκρηξη και τραυματίζεται. Οι
άλλοι τρεις τρέχουν να μπουν στο αυτοκίνητο να φύγουν, μα δεν προφταίνουν όλοι.
Δύο τους έπιασε ο Μπαντέκος με τον Αντώνη Γραβάνη, τον Χειρόπουλο και τον
Μουστάκα. Ο τρίτος φεύγει με την κούρσα να ειδοποιήσει τη φάλαγγα, αλλά οι
αντάρτες δεν τον πυροβολούν σκόπιμα.
Φτάνοντας η κούρσα στο πρώτο
αυτοκίνητο, σταματάει απότομα και κατεβαίνει ο οδηγός της να αναφέρει. Με το
απότομο όμως σταμάτημα, φρενάρουν τα άλλα αυτοκίνητα και κολλούν το ένα με το
άλλο, έτσι που η φάλαγγα μαζεύτηκε σαν φυσαρμόνικα μπροστά στις θέσεις της
ενέδρας. Σα να το έκανε επίτηδες. Και τότε δίνει σύνθημα ο Μπεζεριάνος. Οι
αντάρτες βάλλουν καταιγιστικά και οι σαμποτέρ πυροδοτούν. Οι Γερμανοί
αιφνιδιάζονται. Πηδούν από τα αυτοκίνητα, τρέχουν και καλύπτονται στο χαντάκι
δυτικά του δρόμου, αλλά μέσα στη βιασύνη τους δεν πρόφτασαν να πάρουν τα όπλα
τους. Έμειναν χωρίς αυτόματα, σαν αγέλη.
Από τον αιφνιδιασμό συνέρχονται
οι Γερμανοί και οι αξιωματικοί δίνουν διαταγές. Με προφυλάξεις ανεβαίνουν
στρατιώτες στα αυτοκίνητα, παίρνουν αυτόματα και σφαίρες και ξανακατεβαίνουν.
Άλλοι αξιωματικοί με στρατιώτες καταλαμβάνουν θέσεις στις ξερολιθιές πίσω από
το χάνι και αρχίζει η μάχη, η οποία αν συνεχισθεί έτσι θα την κερδίσουν επειδή
είναι περισσότεροι και με καλύτερο οπλισμό. Ο Μπεζεριάνος αναλαμβάνει ελιγμούς
καθώς είδε τους Γερμανούς να εφοδιάζονται από τα αυτοκίνητα. Τρέχουν οι
Ενωμοτάρχες Μαργαρίτης και Παπαδουκάκης, ο αντάρτης Χρήστος από τη Λάβα κι ο
σκοπευτής Νεοκλής με το μυδράλιο με αρμάδες σφαίρες. Το στήνουν στο δρόμο στο
τέλος της φάλαγγας και βάλουν. Ο ανεφοδιασμός των Γερμανών από τα αυτοκίνητα
αποκόπηκε. Άλλη ομάδα πηδάει στο δρόμο και βάλει από τα πλάγια τους ταγμένους
Γερμανούς στο Χάνι. Βλέπει ο Πάικος βυτιοφόρα αυτοκίνητα στο τέλος της φάλαγγας
κι αναρωτιέται τι να έχουν αυτά. Ρίχνει με το γερμανικό πιστόλι του μια
τροχιοδεικτική σφαίρα στο βυτίο. Με μιας πετάχτηκαν φλόγες σε ύψος δεκάδων
μέτρων. Το βυτίο περιείχε βενζίνη αεροπλάνων. Οι Γερμανοί περιήλθαν σε
απελπιστική κατάσταση, καθώς αδυνατούν πλέον να εφοδιαστούν με όπλα, ενώ
μετωπικά και πλευρικά βάλλονται και οι φλόγες τσουρουφλίζουν. Τρέχουν μερικοί
να διαφύγουν προς Ελασσόνα και πέφτουν στην ομάδα του Γραβάνη που είναι
ταγμένοι ιππαστί επί του δρόμου και τον φράζει με πυρά. Από τα υψώματα
κραυγάζουν «αέρα» οι τσοπαναραίοι και τα σκυλιά γαυγίζουν. Οι Γερμανοί νομίζουν
πως είναι κυκλωμένοι από εκατοντάδες αντάρτες. Στις 5 το απόγευμα υψώνουν λευκή
σημαία και παραδίδονται, έχοντας 61 νεκρούς και 79 αιχμαλώτους. Διώχνονται
γρήγορα οι αιχμάλωτοι και τα λάφυρα: 10 μυδράλια, χιλιάδες σφαίρες, αρβύλες,
μπότες και άλλα υλικά.
Οι αντάρτες απέκτησαν κιάλια, φωτογραφικές
μηχανές, ρολόγια κλπ, μέχρι που χάρισαν και σε μένα κατόπιν μια φωτογραφική
μηχανή Λάϊκα. Ένα συνεργείο ανταρτών λαφυραγωγεί τα αυτοκίνητα, παίρνοντας τα
λάστιχα. Χρειάστηκαν για σόλες σε αρβύλες ανταρτών και για παπούτσια κατοίκων.
Ο Μπεζεριάνος με άλλο συνεργείο πυρπόλησε όλα τα αυτοκίνητα, πυροβολώντας τα
ντεπόζιτα βενζίνης. Από το πεδίο της μάχης έφυγε καψαλισμένος…. …Στο πεδίο της
μάχης κατέφθασαν μετά τη λήξη της οι Άγγλοι σύνδεσμοι Μάικ και Κριστ.
Χοροπηδούσαν από χαρά. Φωτογραφίζουν και γράφουν ονόματα ανταρτών, για να
μεταδοθούν, όπως έλεγαν, από το ραδιόφωνο του Λονδίνου. Η περιγραφή τους
μεταδόθηκε και μάλιστα θριαμβευτικά, όχι όμως τα ονόματα. Και η νίκη, αντί για
τον Ε.Λ.Α.Σ. αποδόθηκε στους Άγγλους κομάντος που δεν υπήρχαν. Ο Μάικ δικαιολογήθηκε
ότι έγινε σκόπιμα για να παραπλανηθούν οι Γερμανοί. Ο Στρατηγός Ουίλσον,
διοικητής του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής έστειλε τηλεγράφημα:
«Προς Αρχηγείο
Ανταρτών.
Διαβιβάσατε
τον θαυμασμό μου και θερμά συγχαρητήρια εις όλους, αρχηγούς και οπλίτας, δια το
ηρωικόν αποτέλεσμα μάχης Σαρανταπόρου».
Ο δρόμος στο Σαραντάπορο έμεινε
είκοσι μέρες κλεισμένος από τις ανατινάξεις. Στοίχισε πολύ στους Γερμανούς.
Πίστεψαν ότι η ενέδρα με το σαμποτάζ αποτελούσαν μέρος του σχεδίου των συμμάχων
για προετοιμασία αποβάσεως τους στην Ελλάδα. Μετακινούν από τα Βαλκάνια μονάδες
τους προς την Ελλάδα και προβαίνουν σε αντίποινα στα χωριά: Σαραντάπορο, Μηλιά,
Βουβάλα, Γιαννωτά, Λιβαδερό, Τρανόβαλτο, Μικρόβαλτο και άλλα, περισσότερα από
είκοσι. Σκότωσαν μερικές δεκάδες Ελλήνων αμάχων. Ένα γέροντα τον έκαψαν
ζωντανό. Μια γυναίκα της έκοψαν το στήθος με μαχαίρι.
Μετά το κάψιμο και τις
καταστροφές των χωριών, οι κάτοικοι δεν έβλεπαν όπως πρώτα τους αντάρτες. Τους
απέφευγαν. Στελέχη του Ε.Α.Μ. με Άγγλους συνδέσμους πάνε στα χωριά κι εξηγούν
στους κατοίκους ότι τα σαμποτάζ έγιναν με εντολή του Στρατηγείου Μέσης
Ανατολής, οι Γερμανοί εξαπατήθηκαν από αυτά κι ευκολύνθηκαν οι σύμμαχοι να
αποβιβαστούν στη Σικελία και ότι από κει θα μας βοηθήσουν να ξεσκλαβωθούμε
γρηγορότερα. Θα σας το ανταποδώσουν οι σύμμαχοι και θα σας αποζημιώσουν μετά
τον πόλεμο για τις καταστροφές. Οι κάτοικοι ξανάγιναν όπως πρώτα για τον αγώνα,
αλλά μετά την απελευθέρωση οι πυροπαθείς του Σαρανταπόρου δεν αποζημιώθηκαν και
οι Άγγλοι δεν τήρησαν καμία από τις υποσχέσεις τους».
………………………………………
«Οι αντάρτες του Ολύμπου
έστησαν ενέδρα στο Σαραντάπορο και χτύπησαν μεγάλη γερμανική φάλαγγα. Έγινε
μάχη στα γρήγορα, δυνατή. Πιάσανε πάνω από εκατό Γερμανούς. Τα αυτοκίνητα άλλα
τα έκαψαν, άλλα τα ρίξαν στο βάραθρο. Τους Γερμανούς τους πέρασαν στα βουνά του
Κόζακα και τους έκλεισαν στο χωριό Κρανιά. Εκείνο τον ίδιο καιρό κοντά στη
Λάρισα ομάδα ανταρτών πιάνει αιχμαλώτους κάπου 30 Γερμανούς και τους στέλνει κι
αυτούς στην Κρανιά. Το στρατόπεδο συγκέντρωσης της Λάρισας ξεχείλιζε από
αιχμαλώτους, κομμουνιστές, εαμίτες, αντιστασιακοί, λογής κόσμος. Η γερμανική
διοίκηση γύρεψε επαφή μαζί μας, ο δεσπότης της Λάρισας κινητοποιήθηκε: Να
ελευθερώσουμε εμείς τους Γερμανούς, να άφηναν κι οι Γερμανοί έναν αριθμό από το
στρατόπεδο. Όλο αυτό το ζήτημα το χειριζόταν τότε ο Καραγιώργης. Στο τέλος η
γερμανική διοίκηση είπε να δώσουμε κατάλογο, ποιους θέλαμε να βγάλουν σαν
αντάλλαγμα. Ο Καραγιώργης δεν το
δέχθηκε, γιατί θεώρησε ότι ο κατάλογος αυτός μπορούσε να γίνει κατάλογος
εκτελέσεων, επειδή οι Γερμανοί δεν είχαν μπέσα και ζήτησε να ανοίξουν οι πόρτες
του στρατοπέδου και να φύγουν όλοι. Οι Γερμανοί τότε, σαν απάντηση, διάλεξαν
σαράντα στελέχη του κινήματος και τους εκτέλεσαν. Σαν απάντηση οι δικοί μας
αποφασίζουν να σκοτώσουν τους αιχμαλώτους Γερμανούς. Οδηγήθηκαν από την Κρανιά
προς την Καστανιά. Στη μέση της διαδρομής είναι ένα Μοναστήρι (σημείωση του
γράφοντος: η Ιερά Μονή Τιμίου Σταυρού Δολιανών Ασπροποτάμου). Καπετάνιος της
ομάδας των ανταρτών που τους συνόδευε ήταν ο Κανάρης, από τους πρώτους
αντάρτες, με μαύρο γένι ως το στήθος, αγρότης από το χωριό Δερελί (Γόννοι) του
Ολύμπου. Τους έβαλε μέσα στην αυλή του μοναστηριού, τάχα για να ξεκουραστούν
και τους θέρισε με το πολυβόλο».[3]
Το
Φθινόπωρο του 1943 οι Γερμανοί με αφορμή την εκτέλεση των αιχμαλώτων θα κάψουν
το μοναστήρι.
……………………………………………..
Ο
αριθμός των νεκρών της Μάχης στο Σαραντάπορο όπως τους αναφέρει η κάθε πλευρά
δεν συμπίπτει, η εικόνα όμως είναι εικόνα καταστροφής για την γερμανική
φάλαγγα. Για τους αιχμαλώτους οι αναφορές περίπου συμφωνούν.
Ανακοινωθέν
υπ αριθ. 26 τις 23ης Ιουνίου1943[4]
Τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ. την 21ην
τρέχοντος εις τα Στενά του Σαρανταπόρου συνεπλάκησαν επί επτά ώρας με φάλαγγα
63 καινουργών γερμανικών αυτοκινήτων, κινουμένων όμως Λάρισα. Όλα τα αυτοκίνητα
όμως φάλλαγγος κατεστράφησαν. Νεκροί Γερμανοί 37, αιχμάλωτοι 87 και πολλοί
τραυματίαι. Ημέτεραι απώλειαι μόνον ελαφρώς τραυματίας. Τα αυτοκίνητα μετέφερον
επτά τόνους ορυκτελαίου και τρεις τόννους βενζίνης.
Δια
το Στρατηγείο
Κ.
Καραγιώργης
(Με διορθωτικό του ανωτέρου ανακοινωθέντος την
11ην Ιουλίου 1943 αναφέρεται ότι οι νεκροί Γερμανοί ήσαν 61, οι
αιχμάλωτοι 79 και τα κατεστραφέντα αυτοκίνητα 90).
Ανακοινωθέν
υπ αριθ. 30 τις 11ης Ιουλίου 1943[5]
Την 21ην Ιουνίου
1943 εις θέσιν Πόρτες, 3 αυτοκίνητα γερμανικά μετέβαινον εις ενίσχυσην των εις
το Σαραντάπορον μαχόμενων, προσβληθέντα όμως από άλλο τμήμα όμως, υποχρεώθηκαν
να επιστρέψουν εις Κοζάνην. Αι απώλειαι των Γερμανών δεν εξηκριβώθησαν.
Την 23ην Ιουνίου
φάλαγξ από 9 αυτοκίνητα ιταλικά, εξ ων τα 5 θωρακισμένα και οπλισμένα με
αντιαρματικά πολυβόλα, επιχείρησεν από Ελασσόνα να μετεβή εις τον τόπον όμως
μάχης Σαρανταπόρου. Άλλο τμήμα όμως την προσέβαλε καθ οδόν και την υποχρέωσε να
επιστρέψει εις Ελασσόνα. Αι απώλειαι των Ιταλών δεν εξηκριβώθησαν. Ταυτόχρονα
μεγάλη γερμανικά φάλαγξ με επί κεφαλής άρματα μάχης έφθασεν από Κοζάνης εις
τόπον καταστροφής των αυτοκινήτων εις Σαραντάπορον, επέστρεψεν όμως εις
Κοζάνην, χωρίς να επιχειρήσει να διαβεί στενωπόν Βίγλας.
………………………………………
«Στις
21 Ιούνη 1943 στο Σαραντάπορο βόρεια Ελασσόνας, εκτελώντας διαταγή του
Στρατηγείου Μέσης Ανατολής, τα τμήματα του ΕΛΑΣ του Υπαρχηγείου Αμάρμπεη με
επικεφαλής τον υπολοχαγό Μπεζεριάνο Ανδρέα, το καπετάνιο δάσκαλο από το Λυκούδι
Ελασσόνας Παπακωνσταντίνου Αποστόλη (Πανουργιά) και τον αντιπρόσωπο του ΕΑΜ
Στάμκο Μήτσο (Ζωηρό) από τα Σέρβια, εξόντωσαν γερμανική φάλαγγα από 93 φορτηγά
με 36 κούρσες, φορτωμένα με οπλισμό - πυρομαχικά - βαρέλια βενζίνης -
εκρηκτικές ύλες και στρατιωτικό εφοδιασμό. Σε σκληρή τετράωρη μάχη σκοτώθηκαν
115 γερμανοί και πιάστηκαν 82 αιχμάλωτοι, ανάμεσα στους οποίους 9 αξιωματικοί.
Πάρθηκαν λάφυρα 12 πολυβόλα, 40 αυτόματα, 42 όλμοι, εκατοντάδες ντουφέκια και
πιστόλια, κάσσες χειροβομβίδες. Τ΄ αυτοκίνητα κάηκαν. Δυνάμεις ιταλών από την
Ελασσόνα χτυπήθηκαν στις Πλακόπετρες και γερμανών από τα Σέρβια νικηφόρα
αντιμετωπίσθηκαν με σοβαρές απώλειες. Επί
δεκαήμερο η οδική αρτηρία Σέρβια – Ελασσόνα κλείσθηκε. Για να ανοίξει τη
συγκοινωνία ο στρατός κατοχής οργάνωσε εκκαθαριστική επιχείρηση με ιταλικές
δυνάμεις από την Ελασσόνα και γερμανικές από την Κοζάνη και τα Σέρβια. Έκαψαν
όλα σχεδόν τα χωριά της περιοχής στο πέρασμά τους οι κατακτητές».[6]
……………………………………………….
«Την επόμενη μέρα κατέφθασαν από
την Κοζάνη νέες δυνάμεις. Πολεμικό αεροπλάνο φωτογράφησε τον τόπο του συμβάντος
και με πυρά έβαλε κατά των αμάχων στα χωράφια του Σαρανταπόρου και βομβάρδισε
και το χωριό, άνευ θυμάτων… Πέντε μέρες αργότερα έγινε εξόρμηση 1500 Γερμανών
και Ιταλών από δυο αντίθετα σημεία, την Κοζάνη και την Ελασσόνα. Έβαλαν κι
αυτοί με βαρύ πυροβολικό εναντίον του Σαρανταπόρου κι έκαψαν όλα τα γύρω χωριά,
αφού προηγουμένως εκτέλεσαν όσους βρήκαν. Στη Βουβάλα έκαψαν ένα κορίτσι
δεκαοχτώ χρονών… …οι Γερμανοί κατά μήκος τους οδού προέβησαν στην εγκατάσταση
δώδεκα ισχυρών φυλακίων, με επάνδρωση από Ες Ες. Παράλληλα απαγόρευσαν την
κυκλοφορία του πληθυσμού και κήρυξαν την περιοχή ως «Νεκρά Ζώνη». Οι κάτοικοι
αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και τα στάχυα κυμάτιζαν αθέριστα
ως το χειμώνα. Στη ζώνη αυτή όχι μόνο άνθρωπος αλλά ούτε ζώο δεν επιτρεπόταν να
κυκλοφορεί. Οι Ες Ες πυροβολούσαν εναντίον οιουδήποτε έμψυχου όντος».[7]
………………………………………
Μετά
την ήττα αυτή οι Γερμανοί άρχισαν τα αντίποινα κατά των κατοίκων των χωριών της
περιοχής. Η ευρύτερη περιοχή του Σαρανταπόρου η οποία βρίσκεται εντός της
«Νεκράς Ζώνης» και το χωριό μαζί, εκκενώνετε από τους κατοίκους και τους
κτηνοτρόφους οι οποίοι καταφεύγουν ξανά στις πλαγιές του Αμάρμπεη. Το Σαραντάπορο πληρώνει τη μανία των
κατακτητών η οποία ξεσπάει στους αμάχους και στα σπίτια του χωριού, το οποίο
πυρπολείτε και οι κάτοικοι του κρυμμένοι στις πλαγιές του Αμάρμπεη βλέπουν τα
σπίτια τους και το λιγοστό βιός τους να καίγονται.
Από
τα 125 σπίτια του χωριού με βάση την απογραφή του 1940, τα 113 κάηκαν
ολοσχερώς, σύμφωνα με τον «Πίνακα καταστροφών οικοδομών της Ελλάδος», Αθήνα
1946 σειρά εκδόσεων του υφυπουργείου Ανοικοδομήσεως για τον νομό Λάρισας στις
σελίδες 49-53.[8]
Το
σχολείο, η εκκλησία, τα εξωκκλήσια του χωριού, αλλά και οι στάνες της περιοχής,
είχαν την ίδια τύχη.
Από
το 1942 και κυρίως μετά τον Ιούνιο του 1943 και ως τις αρχές του Φθινοπώρου,
λόγω του γεγονότος ότι η περιοχή κηρύχθηκε «Νεκρά Ζώνη», σε διάφορα σημεία
εντός και εκτός του Σαρανταπόρου, έχασαν τη ζωή τους από πολεμικό υλικό που
βρέθηκε στα χέρια τους πέντε (5) παιδιά και από πυρά των κατακτητών και
συνεργατών τους Ελλήνων, δεκατρείς (13) κάτοικοι του χωριού, σύνολο αμάχων
δεκαοχτώ (18).
Απροσδιόριστος
παραμένει ο αριθμός των χωρικών που χάθηκαν από τις κακουχίες του φονικού
Χειμώνα και της πείνας του 1942, καθώς τους έθαβαν στον τόπο που έχαναν τη ζωή
τους χωρίς καμία περαιτέρω αναφορά.
Στις
19 Ιανουαρίου 1944 οι Γερμανοί μαζί με δοσίλογους του Μιχάλαγα από την περιοχή της
Κοζάνης έκαναν εκκαθαριστική επιχείρηση στο Σαραντάπορο. Συνέλαβαν 30 κατοίκους
με το πρόσχημα ότι θα τους πάνε στην
Κοζάνη για να δώσουν εξηγήσεις για γεγονότα σχετικά με την Αντίσταση στην
ευρύτερη περιοχή και τους οδήγησαν εκτός του χωριού. Οι συλληφθέντες κατάλαβαν ότι
τους πάνε για εκτέλεση και στη θέση «Μελίσσι» μόλις αντελήφθησαν το μυδράλιο
που ήταν στημένο εκεί, αιφνιδίασαν τους συνοδούς τους και επιχείρησαν απόδραση.
Σκοτώθηκαν επι τόπου δέκα και οι υπόλοιποι ξέφυγαν με τραύματα και τρυπημένα
ρούχα από τις σφαίρες.
[1]
Ιωάννης Αθανασόπουλος, Ιστοσελίδα «Ιστορικά χρονικά», Ιούνιος 1943,
Σαραντάπορο, Ο Ε.Λ.Α.Σ. πολεμά τους Γερμανούς
[2] Λάζαρος
Αρσενίου, «Η Θεσσαλία στην Αντίσταση», Αφήγηση Αν. Μπεζεριάνου και Νικ. Πάικου
και αναμνήσεις Λάζαρου Αρσενίου, απόσπασμα κειμένου σελ. 360 – 364.
[3]
Αλέξης Σεβαστάκης, «Καπετάν Μπουκουβάλας Το Αντάρτικο Ιππικό της Θεσσαλίας»,
σελ. 75-76
[4]
Λάζαρος Αρσενίου, «Η Θεσσαλία στην Αντίσταση», Σελ. 317
[5]
Λάζαρος Αρσενίου, «Η Θεσσαλία στην Αντίσταση», Σελ. 318
[6]
Θεόδωρος Καλλίνος
"Αμάρμπεης", «Πολεμικά
γεγονότα» τόμος 1, σελ. 303 -343
[7]
Ιωάννης Ε Γκότσης, «Φλόγες στον Όλυμπο», σελ. 78 & 79
[8]
Βασίλης Πλάτανος, Ελασσονίτικα Γράμματα, τεύχος 5, Δεκέμβριος 2001, σελ. 19
& 20, «Το κάψιμο και η καταστροφή σπιτιών από τον Ιταλικό και Γερμανικό
στρατό κατοχής στην περιοχή της Ελασσόνας (1941-1944)»
