ΤΟ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟ ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ 

(ΜΕΡΟΣ Α)

Μετά το τέλος των Βαλκανικών πολέμων του 1912-13 και την προσάρτηση των νέων επαρχιών στο Ελληνικό κράτος, οι κάτοικοι του Γκλικόβου το οποίο ανήκει στην Κοινότητα Βούρμπας (σημερινή Μηλέα),  καλούνται να υπηρετήσουν στον Ελληνικό Στρατό. Η συμμετοχή των Σαρανταποριτών ως στρατιώτες στους πολέμους που ακολουθούν υπήρξε αδιαμφισβήτητη καθώς σε αυτούς καταγράφονται δώδεκα νεκροί.[1]

ΠΡΩΤΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (Ιούλιος 1914 – Νοέμβριος 1918) καταγράφετε ο πρώτος νεκρός: 

ΓΚΟΥΝΤΡΟΥΜΠΗΣ Ιωάννης του Αθανασίου, Δεκανέας.

Απεβίωσε στις 4 Ιουνίου 1919 στο Α Στρατιωτικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης. Ήταν τραυματίας επί μακρό χρονικό διάστημα και επεβίωσε μετά το τέλος του πολέμου, εξαιτίας των τραυμάτων του.

ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

Κατά την Μικρασιατική Εκστρατεία (Μάιος 1919 – Οκτώβριος 1922) καταγράφονται έξι νεκροί:

ΔΗΜΟΥ Κωνσταντίνος του Νικολάου, Λοχίας.

Σκοτώθηκε στις 13 Αυγούστου 1922 στη Μικρά Ασία.

ΚΑΡΑΟΥΛΗΣ Δημήτριος του Κωνσταντίνου, Στρατιώτης.

Απεβίωσε στις 13 Ιουνίου 1921 στο Ά Στρατιωτικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης.

ΚΑΤΣΙΚΑΒΕΛΑΣ Γεώργιος του Παναγιώτη, Στρατιώτης.

Απεβίωσε στις 23/24 Ιουλίου 1921, στο ΧΙβ  ορεινό χειρουργείο, Μικρά Ασία.

ΜΑΚΡΗΣ Δημήτριος του Ιωάννη, Στρατιώτης.

Απεβίωσε στις 7 Δεκεμβρίου 1921 στο Γ Στρατιωτικό Νοσοκομείο Σμύρνης.

ΓΕΛΑΔΑΡΗΣ Αντώνιος του Χρήστου, Στρατιώτης.

Σκοτώθηκε στις 18 Απριλίου 1922 στη Μικρά Ασία.

ΠΕΡΓΙΩΤΗΣ Ιωάννης του Χρήστου, Στρατιώτης.

Σκοτώθηκε στις 1 Ιανουαρίου 1920 στη Μικρά Ασία.

Η φωτογραφία είναι του 1920. Δεξιά είναι ο Καραούλης Δημήτριος του Κωνσταντίνου (θείος της Γκουτζουρέλα Θεοδώρας συζ. Μιλτιάδη Γκουτζουρέλα, ο οποίος σκοτώθηκε στη Μικρά Ασία), πιθανόν με ξένο υπαξιωματικό αν κρίνουμε από τα διακριτικά. 

Η φωτογραφία στο πίσω μέρος φέρει δυσδιάκριτη  αφιέρωση προς τους γονείς του:

«Τομεύς 904 της 26 Μαίου 1920. Αγαπημένοι μου γονείς πατέρα μου …..χέρι …… προ της …που… δια την ….. …βγήκε να στε καλά…, λάβε την φωτογραφία μου δια ενθύμιον. …….μεγάλην …………………………………………….»

Φύλλο Πορείας – Απολυτήριο Στρατού του Ντάλλα Δημητρίου του Αθανασίου, κλάσεως 1919, ο οποίο ήταν στρατιώτης κατά την Μικρασιατική Εκστρατεία και απολύθηκε το 1925. 

(Από το προσωπικό αρχείο του γιου του Αριστείδη Ντάλλα).

ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (1939 - 1945) στο μέτωπο της Αλβανίας και στη γραμμή των οχυρών Ρούπελ (Οκτώβριος 1940 – Απρίλιος 1941) σκοτώθηκαν πέντε Σαρανταπορίτες:

 

ΒΑΜΠΟΥΛΗΣ Χρήστος του Ιωάννη, Στρατιώτης.

Σκοτώθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 1941 στο Μπούμπεσι. Υπηρετούσε στο 28ο Σύνταγμα πεζικού και ήταν γεννημένος το 1912.

 

 

ΓΚΑΤΖΑΡΑΣ Κωνσταντίνος του Αθανασίου, Στρατιώτης.

Σκοτώθηκε στις 25 Μαρτίου 1941 στην Τρεμπέσινα. Υπηρετούσε στο 4ο Σύνταγμα Πεζικού και ήταν γεννημένος το 1917.

ΚΛΕΙΣΙΑΡΗΣ Χρήστος του Αθανασίου, Στρατιώτης. 

Σκοτώθηκε στις 23 Δεκεμβρίου 1940 στο ύψωμα 1220. Υπηρετούσε στο 52ο Σύνταγμα πεζικού και ήταν γεννημένος το 1912.

ΝΤΙΝΤΙΟΥΜΗΣ Νικόλαος του Βασιλείου, Στρατιώτης.

Απεβίωσε λόγω των τραυμάτων του στην γραμμή του μετώπου, στις 3 Ιανουαρίου 1941 στο 1ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων. Υπηρετούσε στο 52ο Σύνταγμα Πεζικού και ήταν γεννημένος το 1912.

 

ΠΑΠΑΝΑΤΣΙΟΣ Δημήτριος του Αστερίου, Στρατιώτης.

Σκοτώθηκε στις 6 Απριλίου 1941 στον VII Συνοριακό  τομέα (Ρούπελ) και ήταν γεννημένος το 1918.

 

 

ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ 

ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟΥ ΚΑΙ ΕΥΡΥΤΕΡΑ

Το μέτωπο της Αλβανίας και η τελευταία γραμμή αντίστασης του Ελληνικού Στρατού στα οχυρά Ρούπελ σπάει τον Απρίλιο του 1941. Στις 6 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί εισβάλουν στην Ελλάδα και η κατοχή που θα επιβάλουν θα σχηματίσει ένα μακρύ κατάλογο από αθώα θύματα αμάχων των πόλεων και της ελληνικής υπαίθρου.

«Με την είσοδο των κατοχικών φασιστικών Γερμανικών και Ιταλικών δυνάμεων στη χώρα μας, ένας ακόμα Γολγοθάς άρχιζε για τον λαό μας. Ένας Γολγοθάς που θα κρατήσει από την άνοιξη του 1941 έως τις αρχές του Νοέμβρη 1944, όταν και οι τελευταίες εχθρικές δυνάμεις κάτω από τα συνεχή ισχυρά χτυπήματα του Ε.Λ.Α.Σ., εγκατέλειπαν το Ελληνικό έδαφος στις 3/11/1944 στις 4 το απόγευμα, με εξαίρεση την Κρήτη και τη Μήλο. Οι συνέπειες υπήρξαν φρικτές. Πάνω από επτακόσιες χιλιάδες (700.000) πολύτιμες ζωές του λαού μας χάθηκαν από δολοφονίες και εκτελέσεις, από πείνα και κακουχίες στη διάρκεια της κατοχής. Η άλλη πλευρά είναι των υλικών ζημιών που προξένησαν οι κατοχικές δυνάμεις. Το κάψιμο και η καταστροφή των σπιτιών».[2]

………………………………………………

Οι Γερμανοί επειδή είναι αδύνατο να διατηρήσουν στρατεύματα κατοχής σε όλη την επικράτεια, την διαχωρίζουν σε ζώνες επιρροής. Παραχώρησαν τη Θεσσαλία και τη Δυτική Ελλάδα της Ιταλούς, ένα τμήμα της Ανατολικής Μακεδονίας και την Θράκη της Βούλγαρους και κράτησαν για τον εαυτό της ένα τμήμα της Δυτικής Μακεδονίας, με όρια της τη Θεσσαλία στην επαρχία Ελασσόνας, τον δρόμο Ελασσόνας Κοζάνης ο οποίος διέρχεται τα Στενά του Σαρανταπόρου.

Η περιοχή του χωριού Σαραντάπορο ορίζεται, δυτικά από τον ποταμό Μουκριώτη, ανατολικά από τον ομώνυμο ποταμό Σαραντάπορο (ο οποίος διασχίζει τα Στενά),  και ελέγχεται απόλυτα από το ύψωμα της Βίγλας το οποίο δεσπόζει στο πέρασμα των Στενών. Η περιοχή αυτή επιτηρείται στενά από της Γερμανούς, καθώς αποτελεί τη μοναδική οδική αρτηρία που ενώνει τη Βόρεια με την Κεντρική και Νότια Ελλάδα. Το χωριό της πρώτους μήνες της κατοχής σχεδόν αδειάζει, καθώς οι κάτοικοι παίρνουν ότι μπορούν μαζί της και βρίσκουν καταφύγιο σε συγγενείς στα γύρω χωριά στην περιοχή του Ολύμπου και της Ελασσόνας, τον έλεγχο των οποίων είχαν οι Ιταλικές δυνάμεις κατοχής. Οι περισσότεροι καταφεύγουν της πλαγιές του Αμάρμπεη, απέναντι από το χωριό, όπου φτιάχνουν πρόχειρα παραπήγματα και καλύβες. Αυτή η φυγή δεν κρατάει πολύ καιρό. Σιγά σιγά επιστρέφουν στα σπίτια τους και κυρίως της στάνες που έχουν στην περιοχή και η ζωή δείχνει να αποκτά κανονικούς ρυθμούς.

Ο χειμώνας όμως του 1941-42 και η πείνα που τον συνοδεύει ρίχνουν βαριά τη σκιά τους. Η χώρα ολόκληρη βυθίζεται στο σκοτάδι της κατοχής και του θανάτου. Η «πολιτική ηγεσία» μετά τη μάχη της Κρήτης (20 Μαΐου έως 1 Ιουνίου 1941) έχει εγκαταλείψει την ελληνική επικράτεια και βρίσκει καταφύγιο στο Κάιρο. Οι Γερμανοί και οι Ιταλοί διορίζουν ανδρείκελα, έλληνες συνεργάτες τους για να επιβάλουν την κυριαρχία τους, σε ένα Λαό που μένει ουσιαστικά ακέφαλος.

Αυτές της τραγικές ώρες για τον δοκιμαζόμενο Ελληνικό Λαό, στα αστικά κέντρα και στην ύπαιθρο, φωτεινή αναλαμπή αποτελεί η ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (Ε.Α.Μ.) τον Σεπτέμβρη του 1941. Οι οργανώσεις του μπαίνουν επικεφαλής του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων. Το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης από την άνοιξη του 1942 αναπτύσσεται ραγδαία με καταστρεπτικές συνέπειες για της κατακτητές. Στην περιοχή του Ολύμπου οι πρώτες αντάρτικες ομάδες κάνουν την εμφάνιση της και οργανώνονται τα πρώτα τμήματα του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού  (Ε.Λ.Α.Σ).

Το κομβικό σημείο των Στενών του Σαρανταπόρου λόγω της στρατηγικής του σημασίας αποτελεί τόπο και «θέατρο μάχης».

……………………………………………

«Αρχές θέρους 1943. Από τις ημέρες αυτές αρχίζει μια έντονη συστηματική και καταστρεπτική δράση των αντάρτικων σωμάτων εναντίον των ιταλικών και γερμανικών μονάδων. Οι επιχειρήσεις στρέφονται κυρίως εναντίον των γερμανικών τμημάτων στο μήκος της δημόσιας οδού από Τυρνάβου μέχρι Σαρανταπόρου. Το δίμηνο Ιούνιος – Ιούλιος υπήρξε αποφασιστικό σε γεγονότα γενικευμένης σημασίας.. ….Στο διάστημα αυτό ο Όλυμπος είχε μεταβληθεί σε ένα απέραντο θέατρο πολέμου, μέσα στο οποίο είχε εμπλακεί και συμμετείχε όλος γενικά ο πληθυσμός. Στο δυτικό μέρος γίνονται συνεχείς επιθέσεις εναντίον των διερχομένων εχθρικών σχηματισμών, ενώ στο ανατολικό εκτροχιάσεις και ανατινάξεις αμαξοστοιχιών. Το ένα γεγονός διαδέχεται το άλλο. Νέες επιδρομές με σημαντικές δυνάμεις στα ενδότερα του Ολύμπου. Τα επακόλουθα των γερμανικών επιδρομών με αμετάτρεπτη απόφαση, να εξοντώσουν ολόκληρο τον πληθυσμό. Να μη μείνει κανείς. Με απερίγραπτη λύσσα καίγουν χωριά κι ανθρώπους, καταδιώκουν τα φεύγοντα πλήθη, εναντίον των οποίων βάλλουν πυρά φραγμού, κατακρεουργούν μικρά παιδιά τα οποία δεν προλαμβάνουν ή δεν αντέχουν να φύγουν. Δεν πρόκειται περί ανθρώπινων όντων. Δεν υπάρχει υπερβολή σε αυτά. Σε τέτοιο σημείο ήταν ακόρεστη η δίψα του εγκλήματος κι η λύσσα τους, ώστε στο χωριό Ολυμπιάδα, που είχαν κάψει εντελώς σε προηγούμενη επιδρομή, αφού σκότωσαν όσους βρήκαν εκεί, έκοψαν με τσεκούρια τα δέντρα που υπήρχαν στην πλατεία και κατέστρεψαν την πηγή του χωριού. Ο Όλυμπος υπήρξε σε μικρογραφία, ένα νέο Στάλινγκραντ. Η Ελλάς μετά την καθυστέρηση που τους έκανε στην κήρυξη του πολέμου εναντίον της Ρωσίας, τους καθυστερούσε τώρα από όλα τα σημεία της και στην αποστολή ενισχύσεων στην Ιταλία. Η επίθεση που έγινε κατ αυτών στα Στενά του Σαρανταπόρου αποτελεί την πιο χειροπιαστή απόδειξη αυτού».[3]

Τέλος Α μέρους

---

[1] Τα στοιχεία των νεκρών στρατιωτών προέκυψαν μετά από προσωπική έρευνα στα αρχεία του Ελληνικού Στρατού, του Ταγματάρχη (Ε.Α.) Ειδικών Δυνάμεων Νικολάου Ντιντιούμη.

[2]Βασίλης Πλάτανος, Ελασσονίτικα Γράμματα, τεύχος 5, Δεκέμβριος 2001, σελ. 19,«Το κάψιμο και η καταστροφή σπιτιών από τον Ιταλικό και Γερμανικό στρατό κατοχής στην περιοχή της Ελασσόνας (1941-1944)»

[3] Ιωάννης Ε Γκότσης, «Φλόγες στον Όλυμπο», σελ. 75 & 76

....................................................

*** Έρευνα και παρουσίαση θέματος

        Γιάννης Α. Ντάλλας