ΤΑ ΕΞΩΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟΥ

ΤΟ ΠΑΛΙΟΜΑΝΑΣΤΗΡΟ

Στο Σαραντάπορο στην περιοχή Παλιομανάστερο στα βορειοδυτικά του χωριού, υπάρχει ένα μικρό πέτρινο εξωκκλήσι. Η τοπική παράδοση λέει ότι εδώ ήταν η αρχική θέση του Μοναστηριού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν το χωριό, έβαλαν φωτιά στο Παλιομανάστερο και τότε η Παναγία πήρε την εικόνα της για να την σώσει και ξέφυγε με ένα άλογο. Πριν την είσοδο του σημερινού νεκροταφείου το άλογο γλίστρησε στο βραχώδες έδαφος και έμεινε το αποτύπωμα από οπλή του πάνω στο βράχο, προστατευμένο σήμερα από ένα μικρό εικονοστάσι. Οι χωριανοί βρήκαν την εικόνα κρυμμένη μέσα στα πουρνάρια στη σημερινή θέση του Μοναστηριού, δίπλα στο ποτάμι Μουκριώτης, και ίδρυσαν εκεί μία νέα εκκλησία για να τιμήσουν τη Θεοτόκο και να προστατεύσουν την εικόνα της. Μέχρι σήμερα, όταν οι πιστοί κατεβαίνουν στο πανηγύρι του Μοναστηριού, περνάνε από τη θέση που είναι το αποτύπωμα του αλόγου και ανάβουν κεριά στη μνήμη της Θεοτόκου. 

Το παλιό εξωκκλήσι στο «Παλιομανάστηρο»

Το πέτρινο εκκλησάκι στο Παλιομανάστερο έχει την είσοδο του στο νότιο τοίχο. Δίπλα στην είσοδο υπάρχει μια ανάγλυφη πέτρινη πλάκα, η οποία έχει αλλοιωθεί και γι αυτό φέρει διαφορετικές επιγραφές.

Στην κορυφή φέρει ένα σταυρό με ημερομηνία 19 ΙΑΝ 1819. Στη συνέχεια αναφέρει: 

«ΤΑΜΙΕΥΟΝΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΑΝΤΙΓΟΝΟΥ ΤΟΥ ΙΛΙΡΙΟΥ…. δυσανάγνωστο κείμενο»

Η νεότερη έχει ως εξής: 

«Ο ΙΕΡΕΥΣ ΙΩΑΝΙΚΙΟΣ ΚΤΗΤΟΡ ΟΙ ΕΦΟΡΟΙ ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΣ ΙΩ ΚΟΤΖΟΡΕΛΑ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΠΕΤΡΑΝ ΤΗΝ ΗΥΡΑΜΗ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ ΜΗ ΤΑ ΜΕΣΕΑ ΓΡΑΜΑΤΑ Ο ΚΤΙΣΤΗΣ ΛΟΥΚΑΣ ΓΑΚΗΣ ΧΩΡΙΟΝ ΛΟΥΝΖΙΑ ΜΟΝΗΣ ΚΛΙΚΟΒΟΥ»

Δίπλα στο παλιό εκκλησάκι κτίστηκε το 1991 μια μεγαλύτερη εκκλησία, για να εξυπηρετήσει καλύτερα τις ανάγκες των πιστών, κυρίως κατά το Δεκαπενταύγουστο, που είναι η γιορτή της Παναγίας και τελείται πανηγυρική Θεία Λειτουργία.

ΕΞΩΚΚΛΗΣΙ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ

Πρόκειται για μικρό, πέτρινο ναό με την είσοδο και σε αυτόν να βρίσκεται στον νότιο τοίχο. Στο εσωτερικό του σώζονται τμήματα τοιχογραφιών εντός του Ιερού Βήματος, οι οποίες χρονολογούνται στα τέλη του 18^ου ή της αρχές του 19^ου αιώνα.

Δεν υπάρχουν στοιχεία για το πότε ακριβώς χτίστηκε. Είναι η μοναδική εκκλησία που δεν κάηκε το 1943 από της Γερμανούς. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας αλλά και για αρκετά χρόνια μετά την απελευθέρωση, ήταν ο ενοριακός ναός του παλιού οικισμού. Στα νοτιοδυτική πλευρά της περιβόλου βρισκόταν το νεκροταφείο του παλιού οικισμού. Το οστεοφυλάκιο το οποίο χρησιμοποίησαν και οι κάτοικοι του νέου οικισμού, ήταν κολλημένο στη νοτιοανατολική γωνία του ναού.

Στις τοιχογραφίες που σώζονται εντός του Ιερού βήματος του Αγίου Νικολάου, στην μεγάλη κόγχη απεικονίζεται ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Δεξιά της κόγχης στον τοίχο, πιθανόν ο Άγιος Ρωμανός ο Μελωδός, καθώς δεν διακρίνεται το όνομα το οποίο έχει ασβεστωθεί. Στη μικρή κόγχη ακριβώς δίπλα και εδώ το όνομα του Αγίου έχει ασβεστωθεί.

Οι τοιχογραφίες στον Άγιο Νικόλαο

Το πίσω μέρος του Αγίου Νικολάου. Η τεράστια βελανιδιά έχει φυτρώσει ακριβώς στη βάση του Ιερού και σκεπάζει το εκκλησάκι

ΕΞΩΚΚΛΗΣΙ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ

Μικρός πέτρινος ναός και αυτός, ιδιαίτερης συναισθηματικής αξίας για τους Σαρανταπορίτες, επειδή και αυτός κάηκε το 1943 από τους Γερμανούς και χτίστηκε ξανά το 1969 στην ίδια θέση.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, η εκκλησία χτίστηκε το 1920, την εποχή που στην περιοχή δρούσε ο λήσταρχος Φώτης Γιαγκούλας. Πολλοί συνδέουν το χτίσιμο του μικρού ναού μετά από παραγγελιά του ίδιου, στη θέση όπου υπήρχε εικονοστάσι της Αγίας Παρασκευής¹.

Το εξωκκλήσι λόγω φθορών που προέκυψαν, στη στέγη του κυρίως και στην τοιχοποιία, ανακαινίστηκε το 2018, με δαπάνες της εκκλησιαστικής επιτροπής και των ενοριτών.

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

Η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου υπήρχε πριν το 1945. Ήταν μια χαμηλή πέτρινη εκκλησία και η στέγη της ήταν καλυμμένη με πέτρινες πλάκες. Στην κατοχή οι Γερμανοί επιχείρησαν να την πυρπολήσουν.

Ο παπα-Κώστας Γκουντρουμπής, το 2015 περιέγραψε το παρακάτω επεισόδιο:

«Κατά την επιδρομή των Γερμανών στο χωριό το καλοκαίρι του 1943, μια ομάδα εξ αυτών μπήκε μέσα στην εκκλησία, μάζεψαν στο κέντρο τα στασίδια, τα εκκλησιαστικά βιβλία και ότι άλλο μπορούσε να καεί, έβαλαν φωτιά και έφυγαν. Στο ρέμα όμως που βρίσκετε πίσω από την εκκλησία, στο σημείο περίπου που το λέμε «Κρυονέρι», είχαν κρυφτεί ο Γούλας ο Τσιάμης ο παλιό ψάλτης, με τον ανιψιό του τον Θανάση τον Τσιάμη. Βλέποντας τους Γερμανούς να φεύγουν προς το χωριό, ανέβηκαν γρήγορα την πλαγιά και πρόλαβαν και έσβησαν τη φωτιά. Μέσα στα βιβλία που είχαν βάλει οι Γερμανοί να καούν, ήταν και το Ευαγγέλιο, το οποίο σώθηκε και σώζεται μέχρι σήμερα, με εμφανή τα σημάδια από τη φωτιά. Από το 1945 μέχρι το 1952 λειτούργησε ως η κύρια εκκλησία του χωριού, όταν κάηκε το 1943 η Αγία Μαρίνα από τους Γερμανούς».

Το 1981, με ομόφωνη απόφαση των κατοίκων του χωριού, κατεδαφίστηκε η παλιά εκκλησία και στις 2 Μαΐου 1982 εγκαινιάστηκε η σημερινή εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, η οποία χτίστηκε στην ίδια ακριβώς θέση. Από τις 7 Ιουνίου 1995, που κατεδαφίστηκε ο παλιός Ιερός Ναός της Αγίας Μαρίνας, ως τις 23 Αυγούστου 1998, που εγκαινιάστηκε ο νέος, λειτούργησε και πάλι ως η κύρια εκκλησία του χωριού.

Το Ιερό Ευαγγέλιο της εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου, που διασώθηκε από τη φωτιά που επιχείρησαν να βάλουν οι γερμανοί στο ναό το 1943

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΞΕΝΗΣ

Η εκκλησία βρίσκεται νοτιοδυτικά του Σαρανταπόρου, δεξιά του δρόμου που κατεβαίνει στο Μοναστήρι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Ανεγέρθη το 1991-92, σε οικόπεδο το οποίο παραχώρησε η κοινότητα, με δαπάνη της αδερφής μοναχής Ξένης (κατά κόσμον Ξανθή Γκουντρουμπή), που κατάγεται από το Σαραντάπορο και μονάζει στην Ιερά Μονή της Παναγίας Μαλεβής στον Άγιο Πέτρο Κυνουρίας στην Πελοπόννησο.

1^ Δημήτριος Γκουτζουρέλας, «Τα τοπωνύμια του Σαρανταπόρου, Θεσσαλικό Ημερολόγιο 1998, τόμος 34^ος, σελίδες 345 έως 362.

*** Έρευνα και παρουσίαση θέματος 

        Γιάννης Α. Ντάλλας